0 Likes495 Views0
Ποιος μου πήρε το σίδηρο;
Αν όλοι γύρω μας φορούν κοντομάνικα κι εμείς θέλουμε μια ζακέτα επειδή κρυώνουμε ή νιώθουμε μονίμως κουρασμένοι και είμαστε ωχροί, τότε ίσως μας λείπει σίδηρος και θα πρέπει να τον αναπληρώσουμε με τον κατάλληλο τρόπο.
Εδώ και δυο εβδομάδες η φίλη μου η Κατερίνα είχε αρχίσει να εκδηλώνει μια περίεργη συνήθεια: έτρωγε τα παγάκια από τον φρέντο, την πορτοκαλάδα και το νερό. Είχε φτάσει στο σημείο να παραγγέλνει καφέ και να ζητάει και ένα ποτήρι μόνο με παγάκια τα οποία έτρωγε μανιωδώς μέχρι το τελευταίο. Παράλληλα παραπονιόταν ότι είναι διαρκώς κουρασμένη, αν και δεν έκανε κάτι που να δικαιολογεί τόσο μεγάλη κόπωση. Της πρότεινα να επισκεφτεί το γιατρό της και να κάνει εξετάσεις αίματος. Ακολούθησε τη συμβουλή μου και μου ανακοίνωσε τη διάγνωση του γιατρού: σιδηροπενική αναιμία. Με απλά λόγια οι αποθήκες σιδήρου του οργανισμού της ήταν άδειες! Όπως της εξήγησε ο γιατρός της η έλλειψη σιδήρου προκαλεί αλλοιώσεις στους γευστικούς κάλυκες της γλώσσας καθώς και αίσθημα καύσου, γι’ αυτό και επιθυμούσε τη δροσιά που προσφέρουν τα παγάκια. Ο γιατρός της επεσήμανε ότι πρέπει να αρχίσει να τρώει και πάλι κρέας και αυγά – τα οποία είχε εξορίσει από τη διατροφή της χάριν μιας χορτοφαγικής δίαιτας που ακολουθούσε – προκειμένου να γεμίσουν οι αποθήκες σιδήρου του οργανισμού της, ενώ της είπε ότι είναι πολύ πιθανό να πάρει και συμπληρώματα σιδήρου για λίγες εβδομάδες. Στην περίπτωση της Κατερίνας ο «κλέφτης» του σιδήρου ήταν η δίαιτα που ακολουθούσε. Ωστόσο υπάρχουν και άλλοι λόγοι για τους οποίους μειώνονται τα αποθέματα σιδήρου στον οργανισμό μας, τους οποίους αποκαλύπτουμε στις γραμμές που ακολουθούν.
Τα συμπτώματα που θα μας ανησυχήσουν
Εκτός από την επιθυμία να τρώμε παγάκια, που δεν παρουσιάζεται σε όλες τις περιπτώσεις σιδηροπενικής αναιμίας – τα συνηθέστερα συμπτώματα αυτής της κατάστασης είναι η αδυναμία, η εύκολη κόπωση, τα νύχια που σπάνε εύκολα και η τριχόπτωση. Επιπλέον μπορεί να ματώνουν οι άκρες των χειλιών (γωνιακή χειλίτιδα) καθώς και η γλώσσα. Το δέρμα γίνεται ωχρό, ενώ μπορεί να παρουσιάζεται έντονη υπνηλία και αδυναμία συγκέντρωσης. Τα συμπτώματα αυτά οφείλονται στη μεγάλη μείωση των αποθεμάτων σιδήρου στον οργανισμό. Από την άλλη μεριά εάν η μείωση των επιπέδων του σιδήρου είναι μικρή, τότε ενδέχεται να μην την αντιληφθούμε, παρά μόνο εάν τύχει να κάνουμε εξετάσεις αίματος οι οποίες θα την αποκαλύψουν.
Οι στερητικές δίαιτες Όσοι συνηθίζουν να κάνουν ιδιαίτερα αυστηρές και υποθερμιδικές δίαιτες, δεν αποκλείεται να δουν τις αποθήκες σιδήρου του οργανισμού τους να αδειάζουν. Οι δίαιτες -αστραπή, δηλαδή όσες δεν περιλαμβάνουν τρόφιμα από όλες τις ομάδες τροφίμων και υπόσχονται μεγάλη απώλεια βάρους σε σύντομο χρονικό διάστημα, αποστερούν τον οργανισμό από πολύτιμα θρεπτικά συστατικά, όπως ο σίδηρος. Βέβαια το κατά πόσο θα συμβεί αυτό καθώς και σε πόσο χρονικό διάστημα, εξαρτάται από τα ήδη υπάρχοντα αποθέματα του εν λόγω ιχνοστοιχείου στον οργανισμό. Με άλλα λόγια, αν αυτά είναι ήδη χαμηλά, τότε η σιδηροπενία μπορεί να εμφανιστεί ακόμη και εντός ολίγων ημερών.
Ο «επισκέπτης» του μήνα Μια στις τρεις γυναίκες αναπαραγωγικής ηλικίας εκτιμάται ότι έχει ανεπάρκεια σιδήρου, εξαιτίας της εμμήνου ρύσεως, ιδιαίτερα μάλιστα όταν κάθε μήνα έχει μεγάλη απώλεια αίματος. Εκτιμάται ότι το ποσοστό των γυναικών με αναιμία στη διάρκεια των αναπαραγωγικών τους χρόνων είναι δεκαπλάσιο από αυτό των ανδρών.
Γι’ αυτό και οι ειδικοί τονίζουν ότι το κρέας – που αποτελεί από τις καλύτερες πηγές σιδήρου – δεν πρέπει να απουσιάζει από το εβδομαδιαίο μας διαιτολόγιο (1-2 φορές την εβδομάδα). Επιπλέον εάν η εκδήλωση αναιμίας είναι συχνή, ο γιατρός μπορεί να συστήσει την προληπτική λήψη συμπληρωμάτων σιδήρου τις ημέρες της εμμήνου ρύσεως για την διατήρηση των αποθεμάτων σιδήρου στον οργανισμό σε ικανοποιητικά επίπεδα. Στην περίπτωση αυτή καλό είναι να γίνονται εξετάσεις αίματος κάθε 2-3 μήνες, ώστε ο γιατρός να εκτιμήσει το βαθμό της ανεπάρκειας σιδήρου.
Τα πολλά παυσίπονα Η συχνή λήψη αντιφλεγμονωδών φαρμάκων όπως η ασπιρίνη και τα μη στεροειδή αντιφλεμονώδη (π.χ., ιβουπροφένη, μεφαιναμικό οξύ) μπορεί να προκαλέσει μικρές αιμορραγίες στο πεπτικό σύστημα απ’ όπου υπάρχει απώλεια αίματος, με αποτέλεσμα την εκδήλωση αναιμίας. Το φαινόμενο αυτό μπορεί να παρουσιαστεί ακόμη και μετά από μια εβδομάδα καθημερινής λήψης ενός αντιφλεγμονώδους. Γι’ αυτό και συνιστάταται να λαμβάνουμε τα αντιφλεγμονώδη με γεμάτο στομάχι ή μαζί με κάποιο γαστροπροστατευτικό φάρμακο (π.χ., ομεπραζόλη, παντοπραζόλη) που θα μας συστήσει ο γιατρός. Από την άλλη μεριά η περιστασιακή λήψη ενός αντιφλεγμονώδους π.χ., για την αντιμετώπιση των πόνων της εμμήνου ρύσεως δεν θεωρείται επισφαλής. Επίσης πρέπει να προσθέσουμε ότι τα μη στεροειδή αντιφλεγμονώδη μπορεί να προκαλέσουν και ξαφνική γαστρορραγία η οποία συνοδεύεται από ανησυχητικά συμπτώματα (ταχυπαλμία, ωχρότητα, πτώση της πίεσης, εφίδρωση, τάση για εμετό) και απαιτεί άμεση αντιμετώπιση στο νοσοκομείο (τα νέας γενιάς αντιφλεγμονώδη είναι πιο ασφαλή για το στομάχι – ενδέχεται να προκαλέσουν γαστρικό ερεθισμό σε ένα μικρό ποσοστό, κάτω του 7%).
Τα …ήντα Καθώς μεγαλώνουμε είναι αναμενόμενο ορισμένες λειτουργίες του οργανισμού να γίνονται με πιο αργό ρυθμό. Μια από αυτές είναι και ο βαθμός απορρόφησης του σιδήρου από το έντερο (σπανιότερα η μειωμένη απορρόφηση του σιδήρου από το έντερο μπορεί να υποκρύπτει μια πάθηση όπως η νόσος του Crohn). Μάλιστα συχνά συστήνεται η λήψη μιας πολυβιταμίνης σε όσους είναι άνω των 55 ετών με σκοπό την ενίσχυση της εντερικής απορρόφησης του σιδήρου.
Επιπλέον οι ειδικοί επισημαίνουν ότι στους άνδρες άνω των 50 καθώς και στις γυναίκες που έχουν εμμηνόπαυση (οπότε η εμμηνος ρύση δεν δικαιολογεί την αναιμία), τα συμπτώματα της αναιμίας πρέπει να διερευνώνται σε βάθος με τις κατάλληλες εξετάσεις του πεπτικού συστήματος (γαστροσκόπηση, κολονοσκόπηση). Ο λόγος είναι ότι ορισμένες παθήσεις του πεπτικού συστήματος μπορεί να προκαλέσουν μικρές εσωτερικές αιμορραγίες οι οποίες δεν γίνονται αντιληπτές, παρά μόνο εξαιτίας της αναιμίας που προκαλούν (με συμπτώματα όπως κόπωση, ωχρότητα, αδυναμία, ζάλη). Στις ασθένειες αυτές περιλαμβάνονται το έλκος, η ελκώδης κολίτιδα, οι πολύποδες του εντέρου, αλλά και πιο σοβαρές νόσοι (καρκίνος του στομάχου ή του εντέρου).
Heavy metal στο πιάτο
Ο οργανισμός μας χρειάζεται 10-30mg σιδήρου μέσω των τροφίμων την ημέρα, από τα οποία απορροφά το 10%, δηλαδή τα 1-3mg. Για την κάλυψη αυτών των αναγκών είναι απαραίτητο να καταναλώνουμε τόσο τα ζωικά τρόφιμα που είναι πλούσια σε σίδηρο – συκώτι, μπριζόλες, αυγά, κοτόπουλο, θαλασσινά – όσο και τα φυτικά – όσπρια, λαχανικά, ξηρούς καρπούς.
Οι ειδικοί εξηγούν ότι ο σίδηρος ζωικής προέλευσης, αν και καλύπτει μόλις το 10% του σιδήρου που προσλαμβάνουμε από τα τρόφιμα, απορροφάται σε υψηλό ποσοστό (20-30%), συγκριτικά με το φυτικό σίδηρο ο οποίος αποτελεί το 90% του προσλαμβανόμενου από την τροφή σιδήρου, αλλά απορροφάται σε ποσοστό μόλις 5% από τον οργανισμό μας.
Από τις καλύτερες πηγές ζωικού σιδήρου είναι το συκώτι (των πουλερικών και το μοσχαρίσιο), η αρνίσια σπλήνα, η μοσχαρίσια μπριζόλα, το μπούτι του κοτόπουλου, τα όστρακα, τα χτένια, οι σουπιές, το χταπόδι, ο ξιφίας, ο τόνος, ο σολομός και τα αυγά. Εάν είναι εφικτό τα συνοδεύουμε με λεμόνι το οποίο χάρη στη βιταμίνη C που περιέχει, αυξάνει την απορρόφηση του σιδήρου.
Όσον αφορά τον φυτικό σίδηρο περιέχεται στις φακές, τα ρεβίθια, τις αγκινάρες, τις πιπεριές, το σουσάμι, το σπανάκι, τη βρώμη, τα πράσα, τους ξηρούς καρπούς (κάσιους, φιστίκια, αμύγδαλα, καρύδια). Για την καλύτερη απορρόφηση του φυτικού σιδήρου καλό είναι να συνδυάσουμε τα τρόφιμα που τον περιέχουν με φρούτα και λαχανικά πλούσια σε βιταμίνη C (εσπεριδοειδή, φράουλες, ακτινίδια, μπρόκολο, ντομάτα).
Πόσο σίδηρος χρειαζόμαστε;
Οι ημερήσιες ανάγκες μας σε σίδηρο κυμαίνονται από 1-1,2 mg, αντιστοιχούν στις ημερήσιες απώλειες από τα υγρά του οργανισμού (π.χ. στις γυναίκες η έμμηνος ρύση αυξάνει τις ανάγκες σε σίδηρο). Βέβεια δεδομένου ότι απορροφάτια μόνο το 10% πρέπει να λαμάβνουμε περίπου 10-30 mg κατά μέσο όρο για να προσλάβουμε την επιθυμητή ποσότητα.
Το λευκό κρασί ευνοεί την απορρόφηση του σιδήρου, χάρη στις πολυφαινόλες που περιέχει. Αντιθέτως το κόκκινο τη μειώνει επειδή περιέχει τανίνες.
Πότε χρειαζόμαστε συμπληρώματα σιδήρου;
Όταν ο γιατρός διαγνώσει σιδηροπενική αναιμία, γεγονός που πρακτικά σημαίνει ότι ο οργανισμός μας έχει άδειες αποθήκες σιδήρου οι οποίες πρέπει να αναπληρωθούν το γρηγορότερο δυνατό για την εύρυθμη λειτουργία όλου του οργανισμού, καθώς και για την ενίσχυση της άμυνας του ανοσοποιητικού συστήματος. Τα συμπληρώματα σιδήρου διατίθενται σε πολλές μορφές – σε δισκία, αμπούλες, σιρόπι, σταγόνες και σε ενέσεις. Αν και όλα είναι εφάμιλλης αποτελεσματικότητας, συνήθως προτιμώνται τα χάπια επειδή είναι πιο εύκολα στη λήψη τους. Επίσης πρέπει να λαμβάνονται με άδειο στομάχι – 15’ πριν το φαγητό – , γεγονός που ευνοεί την καλύτερη απορρόφηση του σιδήρου. Η λήψη τους συνιστάται για 3-4 μήνες, ίσως και πολύ περισσότερους αν το κρίνει απαραίτητο ο γιατρός. Οι συνηθέστερες παρενέργειες των σιδηρούχων σκευασμάτων είναι γαστρεντερικές (δυσκοιλιότητα ή διάρροια, ναυτία και σκουρόχρωμα κόπρανα).
Σιδηρά εγκυμοσύνη
Οι ανάγκες του γυναικείου οργανισμού σε σίδηρο διπλασιάζονται στην περίοδο της εγκυμοσύνης – από 15mg σιδήρου ημερησίως, σε 30mg. Γι’ αυτό και η λήψη συμπληρωμάτων σιδήρου είναι απαραίτητη από τον πρώτο μήνα της κύησης προκειμένου να καλύψει τις ανάγκες της εγκύου καθώς και του αναπτυσσόμενου εμβρύου. Ο σίδηρος κατά κανόνα συνδυάζεται με το φυλλικό οξύ για την ομαλή ανάπτυξη του νευρικού συστήματος του μωρού. Η λήψη αυτών των συμπληρωμάτων συνήθως συνεχίζεται και στη διάρκεια της γαλουχίας. Επιπλέον συστήνεται η κατανάλωση ζωικών τροφίμων που περιέχουν σίδηρο (κρέας, ψάρι, πουλερικά). Ωστόσο το συκώτι καλό είναι να αποφεύγεται επειδή αποτελεί μεν την πλουσιότερη πηγή σιδήρου, αλλά είναι και πλούσιο σε βιταμίνη Α η οποία θεωρείται εμβρυοτοξική.
Οι απαραίτητες εξετάσεις
Οι εξετάσεις που θα αποκαλύψουν αν έχουμε ή όχι πρόβλημα σιδηροπενικής αναιμίας είναι η γενική αίματος σε συνδυασμό με τη μέτρηση της φεριτίνης.
Στη γενική εξέταση αίματος ο γιατρός θα δώσει σημασία στις τιμές του αιματοκρίτη και της αιμοσφαιρίνης. Ο πρώτος εκφράζει το ποσοστό των ερυθρών αιμοσφαιρίων ανά 100ml αίματος. Αν και οι φυσιολογικές τιμές του διαφέρουν ανάλογα με το εργαστήριο που πραγματοποιεί τις εξετάσεις, εκτιμάται ότι στους άνδρες το εύρος των φυσιολογικών τιμών είναι 41-53% και στις γυναίκες 36-46%.
Η αιμοσφαιρίνη είναι μια ουσία που περιέχεται στα ερυθρά αιμοσφαίρια, κύριο συστατικό της οποίας είναι ο σίδηρος. Το «έργο» της είναι η δέσμευση και η μεταφορά του οξυγόνου από τους πνεύμονες προς τους ιστούς του σώματος. Το εύρος των φυσιολογικών τιμών είναι 13,3g/dL-17,7g/dL για τους άνδρες και 11,7g/dL – 15,7g/dL για τις γυναίκες. Εκτιμάται ότι υπάρχει αναιμία όταν οι τιμές της αιμοσφαιρίνης είναι κάτω από 12g/dL για τους άνδρες και λιγότερο από 10g/dL για τις γυναίκες.
Επιπλέον έχει μεγάλη σημασία η φερριτίνη που αποτελεί τον πρώτο δείκτη ο οποίος ελαττώνεται σε περίπτωση σιδηροπενίας (όταν δηλαδή αρχίζουν να μειώνονται τα αποθέματα σιδήρου στον οργανισμό). Η φερριτίνη ουσιαστικά αποτελεί την αποθήκη του μη άμεσα χρησιμοποιούμενου σιδήρου. Το εύρος των φυσιολογικών της τιμών είναι 15-400ng/ml για τους άνδρες και 10-200ng/ml για τις γυναίκες. Γενικότερα όμως όταν οι τιμές της είναι κάτω από 20ng/ml, θεωρούνται ενδεικτικές της έλλειψης σιδήρου.
Τέλος ο γιατρός θα εκτιμήσει και το σίδηρο ορού, ο οποίος ουσιαστικά αφορά το σίδηρο που διακινείται στον οργανισμό για να καλύψει τις άμεσες ανάγκες του, τη στιγμή της εξέτασης. Λαμβάνοντας πάντα υπόψη ότι οι τιμές διαφέρουν ανάλογα με το εργαστήριο που πραγματοποιεί τις εξετάσεις, οι φυσιολογικές τιμές σιδήρου είναι 60-160 μg% για τους άνδρες και 60-150 μg% για τις γυναίκες. Γενικότερα θεωρούνται ανησυχητικές οι τιμές του σιδήρου ορού όταν είναι κάτω από 40 ή 60 μg%, ανάλογα με το εργαστήριο.
Ευχαριστούμε για τη συνεργασία τον κύριο Χάρη Δημοσθενόπουλο MMedSci.SRD, κλινικό διαιτολόγο – βιολόγο, Μέλος ΔΣ Εταιρείας Μελέτης Παραγόντων Καρδιομεταβολικού Κινδύνου
ΠΗΓΗ: Δημοσιεύτηκε στο περιοδικό VITA
