Είναι γνωστό πως στην πλειοψηφία των περιπτώσεων παράγοντες όπως διατροφή, άσκηση, τρόπος ζωής, ψυχολογία φαίνεται να αποτελούν το βασικό αίτιο για την εμφάνιση της παχυσαρκίας σε μεγαλύτερο ποσοστό ατόμων. Διάφοροι συμπεριφορικοί και ψυχολογικοί παράγοντες αποτελούν συχνά αντίδραση του οργανισμού στην πείνα και στην αποφυγή λήψης φαγητού, αλλά την ίδια στιγμή επειδή οδηγούν σε υπερφαγία καταλήγουν στην εκδήλωση ή έξαρση συναισθημάτων όπως το άγχος, η ντροπή και η κακή σχέση με το σώμα μας και η χαμηλή αυτοεκτίμηση. Αυτός ο κύκλος συναισθημάτων και αντιδράσεων αποτελεί ένα από τους βασικότερους παράγοντες, ειδικά τις τελευταίες δεκαετίες, της αύξησης της παχυσαρκίας μέσω του λεγόμενου συναισθηματικού φαγητού.

Το “συναισθηματικό φαγητό” είναι σύμφωνα με πολλές μελέτες, αλλά και σύμφωνα με την καθημερινή παρατήρηση στη διαιτολογική πράξη, ίσως η πιο συνήθης αιτία, τόσο για την εκδήλωση υπερφαγίας και την εμφάνιση παχυσαρκίας, όσο και για την αποτυχημένη αντιμετώπιση του προβλήματος. Όταν αναφερόμαστε σε συναισθηματική λήψη φαγητού, εννοούμε τη λήψη φαγητού που γίνεται όλες τις ώρες της ημέρας, και κυρίως από το μεσημεριανό γεύμα και μετά, με αποκορύφωμα τις βραδινές ώρες. Το φαγητό αυτό δε σχετίζεται, αλλά ούτε και καλύπτει τη βιολογική ανάγκη του οργανισμού για λήψη τροφής και την κάλυψη της βιολογικής πείνας. Είναι η έντονη μανία που μας «πιάσει» και μας κάνει να αναζητούμε κάποιο φαγητό όπως π.χ. ένα γλυκό ή κάτι πολύ αλμυρό, τη στιγμή που όμως δεν πεινάμε.

Τα τελευταία χρόνια έχει φανεί πως η συμπεριφοριστική προσέγγιση αποτελεί, για τις περισσότερες περιπτώσεις, τον πιο ενδεδειγμένο και αποτελεσματικό τρόπο  αντιμετώπισης της υπερφαγίας και της αύξησης του σωματικού βάρους. Μπορεί να είναι πολύ αποτελεσματική, όταν παράλληλα με την αμιγώς διαιτολογική παρακολούθηση, υπάρχει και μια πιο ψυχολογική προσέγγιση, τόσο από το διαιτολόγο ή ακόμα και από εξειδικευμένο ψυχοθεραπευτή.

Η προσέγγιση αυτή απαιτεί τη χρήση ειδικών τεχνικών όπως: η καταγραφή, σε ημερήσια βάση, τόσο της διατροφής, όσο και της άσκησης-δραστηριότητας, η καταγραφή ακραίων συναισθημάτων όπως θυμός, απογοήτευση, στεναχώρια σε συνδυασμό με τις όποιες διαιτητικές επιλογές, η καταγραφή των ωρών ύπνου, η χρήση χαλαρωτικών τεχνικών ώστε να αποφορτίζουν το σώμα μας από την όποια συναισθηματική φόρτιση και άλλες.

Στην βρεφική ηλικία τρώμε μόνο όταν πεινάμε, ενώ σταματούμε όταν η πρόσληψη της όποιας τροφής οδηγήσει σε ικανοποίηση και κορεσμό. Κανονικά λοιπόν η κατανάλωση και η ανάγκη για λήψη τροφής είναι ρυθμιζόμενη ενδογενώς.

Δυστυχώς όμως από ένα χρονικό σημείο και μετά σταματούμε να λειτουργούμε έτσι και η κατανάλωση φαγητού αρχίζει να συσχετίζεται ή ακόμα και να καθορίζεται από τα συναισθήματα του ανθρώπου. Αρχίζουμε δηλαδή να «χρησιμοποιούμε» το φαγητό ως διέξοδο, λύση, αποφόρτιση ή και “σύντροφο” στις δύσκολες στιγμές μας. Αρνητικά συναισθήματα όπως το άγχος, η νευρικότητα, η απογοήτευση, η απόρριψη, η αποτυχία, η στεναχώρια, η ανία ή ο θυμός και η οργή και σπανιότερα η χαρά (ή άλλα θετικά συναισθήματα) μας κάνουν να νιώσουμε καλύτερα και να «ξεχάσουμε» για πολύ λίγο την όποια αιτία και αφορμή γέννησαν αυτά τα συναισθήματα. Γλυκά, προϊόντα ζύμης, τροφές πλούσιες σε υδατάνθρακες όπως ψωμί και ζυμαρικά, ξηροί καρποί και αλατισμένα σνακ τύπου πατατάκια και γαριδάκια φαίνεται να είναι οι πιο δημοφιλείς επιλογές σε καταστάσεις έντασης.

Αρχίζουμε λοιπόν να επιλέγουμε το τι θα φάμε, λόγω των συναισθημάτων μας, αλλά την ίδια στιγμή το τι τρώμε επιδρά στο πώς αισθανόμαστε, τόσο ψυχικά όσο και σωματικά. Τρώμε γιατί αισθανόμαστε άσχημα, αλλά ταυτόχρονα μετά την πρόσκαιρη ευχαρίστηση μας προσδίδει η λήψη τροφής, κυρίως από λιπαρές και πλούσιες σε ζάχαρη τροφές, βυθιζόμαστε ακόμα περισσότερο σε ένα μίγμα τύψεων, χαμηλής αυτοεκτίμησης και στεναχώριας.

Για μια ακόμα φορά ένα μοντέλο διατροφής όπως είναι η Μεσογειακή Δίαιτα, και τα συστατικά της (ελαιόλαδο, φρούτα πλούσια σε αντιοξειδωτικά, τα λιπαρά ψάρια που αποτελούν πηγές ωμέγα-3 λιπαρών οξέων) μπορεί να παίξουν καθοριστικό ρόλο στην θεραπεία ψυχολογικών διαταραχών και καταστάσεων όπως είναι για παράδειγμα η κατάθλιψη.

Όταν ο κλινικός διαιτολόγος συνειδητοποιήσει, μέσα από τη λήψη ενός λεπτομερούς διαιτολογικού ιστορικού, την αιτία της παχυσαρκίας και αποφανθεί πως αυτή οφείλεται στη διαταραγμένη σχέση του φαγητού με τη συναισθηματική τους κατάσταση, και τον τρόπο με τον οποίο την διαχειρίζονται, πρέπει μόνος ή ακόμα καλύτερα με τη συνδρομή και συνεργασία ενός ειδικού ψυχολόγου-ψυχοθεραπευτή να προσεγγίζει κατάλληλα τον ενδιαφερόμενο.

Η συμπεριφοριστική παρέμβαση είναι ένα χρήσιμο εργαλείο , που αποσκοπεί στο να «εκπαιδεύσει» και να καθιερώσει υγιεινές συνήθειες ζωής που θα βοηθήσουν στην απώλεια βάρους, αλλά επίσης στη διατήρηση του κατακτηθέντος σωματικού βάρους αργότερα.